Afganistan’daki son Yahudi’nin Türkiye’ye göçü geçmişteki emsal olayları akıllara getirdi

İhsan Dindar – Milliyet.com.tr Son birkaç aydır Afganistan’da yaşananlar dünya gündeminde sıkça yer bulmaya devam ediyor. Taliban’ın ülkede denetimi yine ele almasıyla birlikte binlerce insan daha inançta olacaklarını düşündükleri farklı coğrafyalara yanlışsız göç etmeye çalıştı. Türkiye, Avrupa yahut Amerika’ya göç edebilenlerin yanı sıra bu teşebbüsleri başarısızlıkla sonuçlanıp hayatını kaybedenler de hafızalara nakliye uçaklarından düşmeleriyle kazındı.

Tarih boyunca kıymetli bir kavşak noktası olan Afganistan, bu tarafı nedeniyle farklı kültürlerin de bir ortada yaşadığı bir coğrafya olma özelliği taşıyordu. İki bin yıldır Afganistan’da yaşayan Museviler de bu farklı ögelerin içinde yer almaktaydı. Büyük İskender’in Asya seferi sırasında ele geçirdiği sonrasında da Perslerden farklı Türk hanedanlarına kadar pek çok devletin kurulduğu Afganistan toprakları bu süreçte büyük bir tarihi birikim elde etmişti. Ülkede İslâm tarihi için kıymetli olan çok sayıda yer ile birlikte farklı inançlar açısında da kıymete sahip anıtlar bulunmaktaydı. Bunlardan biri de Taliban’ın geçmişte yıktığı Buda heykelleriydi.

Yaşanan iç karışıklıklar ve savaşlar Afganistan’ın pek çok kültürel zenginliğinin yok olmasının yanı sıra çok sayıda can kaybına ve hayat kalitesinin dünyanın en makûs düzeylerinden birine inmesine de neden oldu. Araştırmalara nazaran günümüzde Afganistan’ın başşehri Kâbil dünyanın en tehlikeli kentlerinden biri pozisyonunda.

Yüzlerce yıl Afganistan’da yaşayan Museviler, bilhassa İsrail devletinin kurulmasıyla birlikte buraya göç etmeye başlamıştı. 62 yaşındaki Zebulun Simantov, bir müddettir Afganistan’daki tek Yahudi olarak yaşamaktaydı. Fakat yaşanan son gelişmelerin akabinde Simantov da yaşadığı kent olan Kâbil’den ayrılmak zorunda kaldı.

ÜLKEDEKİ SON YAHUDİ TÜRKİYE’YE GÖÇ ETTİ

Türkiye’nin vize vermesiyle birlikte Zebulun Simantov, geçtiğimiz hafta tarifeli bir uçakla Türkiye’ye geldi. Beraberinde Hristiyan bir din adamıyla birlikte Türkiye’ye gelen Simantov, İstanbul Havaalanı’nda karşılanmıştı.

Afganistan’da yaşayan 62 yaşındaki Zebulun Simantov’un Türkiye’ye gelişi geçmişte de yaşanan benzeri öyküleri akıllara getirdi. 20. yüzyılın birinci yarısına gittiğimizde 1930’lu yıllarda Nazilerin zulmünden kaçan ve ortalarında Yahudi bilim insanlarının da bulunduğu isimler, Mustafa Kemal Atatürk’ün davetiyle Türkiye’ye gelmişti.

ATATÜRK’ÜN DAVETİYLE TÜRKİYE’YE GELDİLER

Mustafa Kemal Atatürk’ün her alanda başlattığı atılımların kültür ve eğitim ayağında başta olmak üzere pek çok ayağında Nazi zulmünden kaçan bu pahalı isimlerin katkıları çok büyük oldu. Bu isimlerin kimileri pek çok kurumun kuruluşunda kıymetli rol oynarken bir kısmı da üniversitelerde yeni fakülte ve kürsülerin kurucuları oldu.

Cumhuriyetin ilânından beri çok sayıda yetenekli öğrenciyi yurt dışına eğitim almak için gönderen Mustafa Kemal Atatürk, 1930’lardan itibaren de bu değerli bilim beşerlerine Türkiye’nin kapılarını açmıştı. Yurt dışından dönen bu eski öğrencilerin yanı sıra Türkiye’ye sığınan yabancı bilim insanları sayesinde üniversitelerde pek çok yeni jenerasyon yetişmiştir. İstanbul ve Ankara’daki üniversitelerde çeşitli fakülte ve enstitülerin kuruluşunda öncü rol oynayan bu bilim insanlarının bir kısmı İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde ülkelerine dönmüş bir kısmı de Türkiye’de hayatlarını sürdürmüştür. 

Şalom Gazetesi Genel Yayın Direktörü İvo Molinas bu devirde yaşayanları şöyle pahalandırıyor: “1930’lu yıllar boyunca Türkiye’ye  Almanya’dan Nazilerden kaçan Yahudi asıllı  çok sayıda değerli bilim insanı gelmişti. Bu isimler üniversitelerin, fakültelerin ve enstitülerin kuruluşunda çok değerli katkılarda bulunmuş, fen ve toplumsal bilim alanlarında Türkiye’ye kıymetli adımlar attırmışlardır.” Kelamlarına devam eden İvo Molinas, bu bilim insanları arasında  en çok öne çıkan isimlerden biri olarak 1933-1950 yılları ortası İstanbul’da yaşamış olan finans uzmanı olan ve Gelir Vergisi Kanunu’nu düzenleyen  Profesör Fritz Neumark’a dikkat çekti.  

Birebir periyotta Türkiye’ye gelen bir öbür kıymetli ismin de hukuk profesörü olan ve Türk Ticaret Hukuku kitabını yazan Ernst Hirsch olduğunu hatırlatan İvo Molinas, 2. Dünya Savaşı’nın bitiminden itibaren Türkiye’ye gelenlerin üçte ikisi Almanya’ya geri döndüğünü, bir kısmı da ABD’ye göç ettiğini tabir ederek ülkemizin bilim dünyasında tesirleri devam ettiğinin de altını çizdi.

MİLYONLARCA İNSAN İÇİN VAHİM YILLAR

Misal göç öyküleri 1930’ların sonunda bu defa de İkinci Dünya Savaşı’nda yeniden Nazi zulmünden kaçmak için çok daha kitlesel bir biçimde yaşanmaya başlamıştı. 1940’ların başından itibaren pek çok cephede çarpışmalar sürerken bir yandan da tarihte izi silinmeyecek insanlık dramları yaşanmaktaydı. Avrupa’nın dört bir yanındaki milyonlarca Yahudi’nin yanı sıra Çingeneler, Slavlar ve Nazilerin siyasi muhalifleri Almanya, Çekya ve Polonya başta olmak üzere trenlerle toplama kamplarına zorla taşınmıştı.

O periyot bağlantı imkânlarının kısıtlı olması ve savaş atmosferi nedeniyle sayısı milyonları bulan insanların akıbetinden uzun mühlet sağlıklı haberler alınamamıştı. Günümüzde onlarca edebi yapıta ve sinemaya husus olan toplama kamplarındaki vahşetlerden kaçabilen Musevileri kurtaranlar ortasında Türk diplomatlar da bulunmaktaydı.

TÜRK DİPLOMATLAR HAYATLARINI KURTARIYOR

İkinci Dünya Savaşı boyunca tarafsız kalmayı başaran az sayıdaki ülkeden biri olan Türkiye, bu süreçte çok sayıda savaş mağduru temizin hayatının kurtulmasına çeşitli diplomatik adımlarla vesile olmuştu. Avrupa ülkelerindeki Türk diplomatların bu eforları günümüzde de unutulmamış durumda. Bu süreçte akla birinci gelen isimlerden biri de kuşkusuz Türkiye Cumhuriyeti’nin Rodos Başkonsolosu Selahattin Ülkümen’dir.

Selahattin Ülkümen, suçsuz insanların hayatlarının kurtarılması için gösterdiği bu uğraş ile “Dünya Uluslarının Dürüst İnsanları” mükafatına de lâyık görüşmüştür. 1943 yılında adada yaşayan Musevilere Türk pasaportu veren Selahattin Ülkümen böylece bu insanların toplama kamplarına götürülmelerine de pürüz olur.

Rodos’ta Musevilerin Nazi zulmünden kaçmasına yardım eden Selahattin Ülkümen bu açıdan tek örnek de değildi. Bu süreçte onlarca Yahudi’nin Nazilerden kurtulmasını sağlayan  öteki kıymetli isimler de Türkiye’nin Paris Büyükelçisi Behiç Erkin ve büyükelçilikte vazifeli olan Namık Kemal Yolga idi. Türk Schindler olarak da bilinen Namık Kemal Yolga, Paris’te yaşayan Musevilere Türk pasaportu vererek kurtulmalarını sağlamıştı. Hatta pasaport verdiği kimi Musevilerin tutuklanması üzerine Namık Kemal Yolga, bu isimleri tutuklu bulunduruldukları yerden kurtarmıştır.

Marsilya’daki genç bir Türk diplomat olan Necdet Kent de Musevileri Nazi zulmünden kurtaran bir başka isimdi. Daha sonra Türkiye’nin Washington DC Büyükelçisi olan Necdet Kent, o devir Marsilya’daki Türkiye konsolosluğunda misyonlu olan Necdet Kent, Fransa’daki Musevilere Türk pasaportu vererek bu insanların hayatlarını kurtarmıştı.