Tuz Gölü için tehlike çanları çalıyor! ‘Yarım yüzyıl kadar ömrü kaldı…’

Can Şişman / Milliyet.com.tr – Türkiye’nin ikinci büyük gölü olan Tuz Gölü kuraklık nedeniyle alarm veriyor… Türkiye’nin tuz muhtaçlığını kıymetli ölçüde karşılayan, her yıl binlerce yerli ve yabancı turistin ziyaret ettiği göldeki su düzeyi, kuraklık nedeniyle kıymetli bir oranda çekildi. Uzmanlar, iklim değişikliği ve bölgedeki bilinçsiz ziraî sulama nedeniyle bunun yaşandığına dikkat çekti.

Yapılan son araştırmalara nazaran yüzölçümü bin 600 kilometrekare olan göl yüzde 30 küçüldü. Bahisle ilgili Konya Teknik Üniversitesi Mühendislik ve Tabiat Bilimleri Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Muazzez Çelik Karakaya ve Konya Teknik Üniversitesi Kimya Teknolojileri Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Hatice Ünal Ercan ile konuştuk. İşte Tuz Gölü’nün son durumu…

‘GÖLDEKİ KÜÇÜLMENİN SEBEBİ…’

Pekala, Tuz Gölü’nde yaşanan küçülmenin temel sebepleri ortasında neler var? Yaşanan küçülmeye yol açan sebep sırf global ısınma mı? Yoksa bu küçülmenin sebepleri ortasında yanlış sulama üzere insan kaynaklı yanılgılar da mı var? Hususla ilgili çalışmalar yapan isimlerin başında gelen Prof. Dr. Muazzez Çelik Karakaya, Tuz Gölü havzasında yağışların azlığının haricinde buharlaşma oranının da havzadaki öbür bölgelerden epey yüksek olduğunu belirtti. Karakaya, “Tuzlaların bulunduğu Şereflikoçhisar ve Cihanbeyli’de yıllık yağış pahaları gölün öteki kısımlarından daha az” dedi.

Tuz Gölü havzasındaki büyük bir arazinin ziraî faaliyetlerde yeraltı suyunun denetimsiz kullanımı ve artan kuraklık nedeniyle etkilendiğini söyleyen Prof. Dr. Muazzez Çelik Karakaya, şöyle devam etti: “Tuz Gölü kapalı, tektonizma denetimli bir çöküntü alanında oluşmuştur. Beslenmesi Melendiz, Uluırmak ve Peçenek üzere çay ve derelerle ve yüzey yağışlarıyla sağlanıyor. Yağışın azalmasına bağlı olarak bu dereler gölü daha az besliyor.”

Sıcaklık artışının haricinde uzun ve kurak yaz mevsiminin de göldeki küçülmeye sebep olduğunu vurgulayan Karakaya, “Ortalama yağışta eş vakitli olarak 1.2-11.6 mm ortasında bir azalma meydana geldi” dedi. Karakaya, Tuz Gölü’nde küçülmeye sebep olan değerli yanlışları ise şu biçimde anlattı: “Bölgede yırtıcı sulamaya devam edilmesi, suya gereksinim duyan tarımın yaygınlaşması, bitki deseninin değiştirilmemesi daha fazla yüzey ve yer altı suyunun kullanımına neden olmuş ve böylece havzanın su beslenmesi azalmıştır.”

‘YAPILAN EN BÜYÜK KUSURLARDAN BİRİ…’

Mevzuyla ilgili çalışmalar yürüten isimlerden Dr. Hatice Ünal Ercan da Tuz Gölü’ndeki küçülmenin en temel sebeplerinden birinin kuraklık olduğunu vurguladı. Küresel manada tesirli olan kuraklığın Türkiye’nin orta kısımlarını son yarım yüzyıldır etkilediğini söyleyen Ercan, gölün küçülmesinde tek bir neden aramanın yanlışsız olmadığı görüşünde.

Ercan, insan kaynaklı kusurları ise şöyle sıraladı: “Artan nüfus, artan ziraî faaliyetler ve artan sulama, gölün küçülmesine neden olan insan kaynaklı temel nedenler olarak verilebilir.” Yapılan en büyük kusurlardan birinin ziraî faaliyetlerde kullanılan suyun çiftçi tarafından bilinçsizce yani yabanî sulama denilen formülle kullanılması olduğunu söyleyen Ercan, “Tarımsal faaliyetler bir taraftan gölü besleyen su kaynaklarını tüketirken bir taraftan da gölün doğal yapısını bozacak biçimde zirai kirlenmeye neden oluyor” açıklamasında bulundu.

‘VAHŞİ SULAMADAN KESİNLİKLE VAZGEÇİLMELİ’

Pekala Tuz Gölü’nü kurtarmak için kısa ve uzun vadede neler yapılabilir? Suya gereksinimi olan ziraî eserlerden fazla susuz ya da daha az suya muhtaçlık duyan bitki desenine geçilebileceğini söyleyen Prof. Dr. Muazzez Çelik Karakaya, şunları söyledi: “Tuz oranı yüksek olan topraklarda halofilik (tuz seven, tuzlu ortamda gelişen) bitkilerin yetiştirilmesine yönelik daha fazla araştırma yapılabilir.  Tuza sağlam bitkiler, Tuz Gölü etrafındaki tuzlu toprakların ıslahı için tesirli olabilir.”

Tıpkı Dr. Hatice Ünal Ercan üzere yabanî sulamadan kesinlikle vazgeçilmesi gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Muazzez Çelik Karakaya, toprakların süratle çoraklaşmasının önlenmesi için daha az su kullanımını teşvik edici uygulamalara geçilmesi gerektiğini belirtti. Karakaya’nın bir öteki önerisi de Tuz Gölü’nün tuz üretimi yapılmayan alanlarına güneş panelleri yerleştirilmesi istikametinde. Karakaya, bu paneller ile sulu-kısmen sulu ve nemli alanlardaki süratli buharlaşmanın önlenebileceğini ve pak güç sağlanabileceğini söyledi.

Dr. Hatice Ünal Ercan da bölge iklimine uygun olmayan bitki yetiştiriciliğinin çiftçiyi daha çok su kullanmaya ittiğini, bu sonucun da dolaylı olarak Tuz Gölü’nün kurumasına neden olduğunu söz etti. Ercan, çiftçileri ise şu sözlerle uyardı: “Bölge halkı ve çiftçiler toprak özelliklerine ve iklimine uygun eser yetiştirmeye teşvik edilmeli, suyun akılcı ve rasyonel kullanımı konusunda bilinçlendirilmeli. Ayrıyeten tekrar çiftçilere tarım ve tabiat ile ilgili farkındalık eğitimleri verilmeli.” Küresel ölçekte gerçekleşen kuraklık için kısa vadede bir tahlil yolunun olmadığını söyleyen Ercan, “Bölgesel manada uygulanacak uygun adımlar Tuz Gölü’nü kurtarmamızı sağlayacak” dedi.

TUZ GÖLÜ’NÜ NASIL BİR GELECEK BEKLİYOR?

Tuz Gölü’nü ileride bekleyen tehlikeler neler? Kâfi tedbirler alınmadığı takdirde Tuz Gölü’nü nasıl bir gelecek bekliyor? Tuz Gölü’nün yanılgılı idare ve ekolojik olarak uyumsuz arazi kullanımı nedeniyle tehdit altında olduğunu söyleyen Prof. Dr. Muazzez Çelik Karakaya’ya nazaran bu tehdit seviyesi her geçen gün artıyor. Tuz Gölü özel müdafaa alanı topraklarının ekseriyetle kalsit, kil ve sülfat içeriğince güçlü topraklar olduğunu söyleyen Karakaya, “Tuz Gölü’nün sulu alanı azaldıkça bu çeşit topraklara tuzlu topraklar da eklenecek” diye konuştu. Kelam konusu toprakların rüzgârlarla taşınması sonucunda bilhassa ziraî alanlarda üretim kayıpları ve etraf sıhhati açısından da negatif tesirler yaşanabileceğini vurgulayan Karakaya, “Tuz Gölü özel müdafaa alanında yer alan toprakların alanı gölün küçülmesiyle daha da artıyor ve toprakların tuzlanma içeriğinin daha da artması büyük bir sorun olarak ortaya çıkıyor” bilgisini paylaştı.

Tuz Gölü’nün özel muhafaza altındaki alanının yüzde 15.1’inin ziraî faaliyetlere uygun olmadığının tespit edildiğini belirten Prof. Dr. Muazzez Çelik Karakaya, gerekli önlemlerin alınmamasının yalnızca Tuz Gölü’nü etkilemeyeceğini söyledi. Karakaya, gerekli tedbirler alınmadığı takdirde Bolluk ve Tersakan üzere soda göllerini de kaybedebileceğimiz istikametinde ikazda bulundu. Karakaya, muhafaza alanı ilan edilen Akgöl, Köpek Gölü, Acıgöl ve Eşmekaya üzere göllerin de kuruduğuna dikkat çekti.

‘TUZ GÖLÜ’NÜ İKİ TEHLİKE BEKLİYOR’

Dr. Hatice Ünal Ercan’a nazaran ise Tuz Gölü’nü bekleyen iki kıymetli tehlike var. Bunlardan biri yok olma tehlikesi, öteki ise kirlilik… Son yıllarda artan sıcaklıkların ve azalan yağışların Tuz Gölü Havzası’ndaki iklim özelliklerini olumsuz tarafta etkilediğini belirten Ercan, “Bilinçsiz tarım faaliyetleri ve kentleşme gölü yok olma tehlikesiyle karşı karşıya getirdi” dedi.

Dr. Hatice Ünal Ercan, olumsuz kaidelerin devam etmesi durumunda gölün yalnızca yarım yüzyıl kadar ömrünün kaldığına işaret etti. Yapılan incelemeler sonucunda gölün ağır metal kirliliğinin her geçen gün arttığını hatırlatan Ercan, göldeki kirliliğin tuz üretimi açısından olumsuz tesirler yaratacağını vurgulayarak göl içinde ve etrafında yaşayan canlıların sıhhatinin tehlike altına gireceğini söyledi.

‘ÇOK SAYIDA KUŞ CİNSİNİN ÖMÜR VE ÜREME ALANI’

Türkiye için Tuz Gölü’nün stratejik kıymeti nedir? Biz neden Tuz Gölü’ne sahip çıkmalıyız? Tuz Gölü’nün, Türkiye’nin yaklaşık yüzde 45 ila yüzde 50 oranındaki tuz muhtaçlığını karşıladığını hatırlatan Prof. Dr. Muazzez Çelik Karakaya, muhafaza alanındaki Tersakan ve Bolluk göllerinden de soda üretimi yapıldığını vurguladı. Üretilen hammadde ve işlenmiş eserler sayesinde bu göllerin ülke iktisadına katkı sunduğunu söyleyen Karakaya, Tuz Gölü’nün milletlerarası kriterlere nazaran A sınıfı bir sulak alan olduğunu belirtti.

“Tuz Gölü ve havzadaki öteki göller biyolojik çeşitliliğe sahip alanlar. Korunmaları büyük kıymet taşıyor” diyen Karakaya, Tuz Gölü’nün çok sayıda kuş çeşidinin hayat ve üreme alanı olduğunun altını çizdi. Tuz Gölü’nün sıhhat turizmi açısından da büyük bir kıymete sahip olduğunu söyleyen Karakaya, uzun vadede Hirfanlı Barajı’ndan Tuz Gölü’ne su transferinin fizibilitesinin yapılabileceğini, kısa vadede ise havzadaki resmi ve gayri resmi kaçak kuyuların denetime alınması gerektiğini belirterek, “Sadece damlama sulama kullanımına müsaade verilecek düzenlemeler yapılmalı” dedi.

‘YER ALTI SULARININ DENETİMSİZ TÜKETİMİ…’

Muhafaza alanındaki su çekilmesiyle ilgili hatırlatma yapan Prof. Dr. Muazzez Çelik Karakaya, “Uzun vadede muhafaza alanındaki su çekilmesi sonucu oluşan killi, kireçli, sülfatlı topraklar rehabilite edilerek ağaçlandırma alanına ve tarıma uygun hale getirilebilir. Böylelikle hem oluşacak tozun yan tesirleri önlenmiş olur hem de tarıma kazandırılır” diye konuştu. Tuz Gölü kapalı havzasında yer altı sularının akışının Tuz Gölü’ne yanlışsız olduğunu söyleyen Karakaya, “Bu yüzden yer altı sularının denetimsiz tüketimi tuz üretiminin de azalmasıyla birlikte Karapınar gibisi obruk oluşumunu tetikleyebilir” dedi.

‘TUZ GÖLÜ’NE SAHİP ÇIKMALIYIZ’

Dr. Hatice Ünal Ercan da Tuz Gölü’nün eski çağlardan beri değerli ticaret yolları üzerinde bulunduğunu hatırlattı. Sanılanın bilakis üretilen tuzun yalnızca yüzde 6 ila 8’inin sofra tuzu olarak kullanıldığını belirten Ercan, geri kalan kısmın ise cam, kağıt, kauçuk ve dokumacılık endüstrinde, ayrıyeten kimya sanayisinde de geniş bir alanda kullanıldığını söyledi. Tuz Gölü’nün kıymetli özelliklerinden birinin eşsiz doğal yapısı ve içerdiği canlı potansiyeli olduğunu söyleyen Ercan, “Yok olan, kaybolan her canlı Tuz Gölü’nün dokusundan bir şeyleri geri dönülemez halde götürüyor” dedi.

Tuz Gölü’nde bu yaz binlerce flamingo yavrusunun öldüğünü hatırlatan Ercan, Tuz Gölü’ne sahip çıkmamız gerektiğini şu sözlerle tabir ediyor: “Sayısız göçmen kuşun bir anda öldüğünü görmek herkesi çok derinden yaraladı ve gölün yalnızca bizlere ilişkin olmadığını çok acı bir formda deneyim ettik. Hem ekonomik hem de doğal bir hazine olan Tuz Gölü’ne sahip çıkmalıyız.”