Van kedisi tartışması! ‘Onlar farklı bir cinse Van kedisi diyorlar’

Can Şişman – Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Finlandiya’daki Helsinki Üniversitesi araştırmacıları, kedilerin kişilik ve davranışlarını araştırmak için yeni ve kapsamlı bir anket geliştirdiler. 56 farklı cinsten 4 bin 316 kediden oluşan bir data seti sayesinde, cinsler ortasında kıymetli farklılıklar ve beraberinde gözlemlenen yedi kişilik ve davranış özelliği tespit edildi. Yapılan araştırmada Van kedisinin başka kedi cinslerine kıyasla daha saldırgan ve asosyal olduğu sonucuna varıldı. Tıslama ve hırlama davranışlarını ziyadesiyle gösteren Van kedisinin özelliklerine dair bilgileri ve yapılan çalışmanın ayrıntılarını Helsinki Üniversitesi’nden veteriner doktor Salla Mikkola ile konuştuk.

‘HABEŞ KEDİSİ KORKUSUZ, MAVİ RUS KEDİSİ ÜRKEK’

Helsinki Üniversitesi ve Folkhälsan Araştırma Merkezi’nden veteriner doktor Salla Mikkola, kediler üzerine yaptıkları çalışmayı anlattı. Tıpkı araştırma merkezinden veteriner tabip Hannes Lohi öncülüğünde yapılan araştırmada, Mavi Rus kedisinin en ürkek, Habeş kedisi ise en korkusuz olarak gözlemlendi. Araştırmada 56 farklı kedi cinsi üzerinde çalışma yapıldı. Salla Mikkola, incelenen ırklar ortasında kişilik özelliklerinde farklılıklar olup olmadığına dair kabaca bir fikir elde etmek istediklerini söyledi.

Araştırmanın bir sonraki kademesinde, kedilerin özelliklerini ve sıkıntılı davranışlarını etkileyen faktörleri daha karmaşık modeller üzerinde inceleyeceklerini söyleyen Salla Mikkola, “Yanıtları karşılaştırarak birebir kedi için verilen cevapların çok emsal olduğunu, kişilik ve davranış özelliklerinin tekrarlanabilir ve emniyetli olduğunu gördük. Ayrıyeten anketin geçerliliğini yahut neyi amaçladığını ölçüp ölçmediğini de inceledik. Bu açıdan da anket âlâ işledi” tabiriyle yapılan çalışmanın muteber olduğunu vurguladı.

’56 FARKLI CİNSTEN 4 BİN 316 KEDİ ÜZERİNDE ARAŞTIRMA YAPTIK’

Mikkola, kedi kişilik ve davranış projesinin dizaynına 2017 yılında başladıklarını, 2019 yılında anketi yayınladıklarını ve Eylül 2020’ye kadar bilgi toplama sürecinin devam ettiğini söyledi. Salla Mikkola, bilgileri elde ettikten sonra temizleme yaptıklarını ve tahlil ettiklerini belirtti. Araştırmacı, 2021’de bu projenin birinci yazısını yayınladıklarını ve 56 farklı cins/ırktan 4 bin 316 kedinin datalarını toplamayı başardıklarını lisana getirdi.

‘KEDİLERİN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİ İNCELEMEK İSTEDİK’

Mikkola, en tanınan evcil hayvanlardan biri olduğu için bilhassa kedilerin kişiliğini incelemek istediklerini, fakat kedilerin kişilikleri ve davranışsal muhtaçlıkları kedi sahipleri ortasında hâlâ tam olarak anlaşılmadığını söyledi. Saldırganlığın kedilerin terk edilmesine yol açan yaygın davranış meselelerinden biri olduğunu ve bu araştırmayla kedilerin refahını, memnunluğunu artırmak için en değerli risk faktörlerini bulmayı umduklarını söyleyen Mikkola, büsbütün kedilerin fark edilmemiş istikametlerini açığa çıkarmak istediklerini açıkladı.

‘KEDİLERİN YAVRUYKEN YAŞADIKLARI KİŞİLİKLERİNİ ETKİLİYOR’

Kedilerin kişilik özelliklerinin oluşmasına ait farklı faktörlere baktıklarını söyleyen Salla Mikkola, “Önceki çalışmalar kişiliğin kısmen genetik olduğunu, münasebetiyle genlerin de rol oynadığını gösterdi. Köpeklerde, köpek yavrusu olarak uygun toplumsallaşmanın, sonraki ömürde kaygıyı etkileyen kıymetli bir faktör olduğu biliniyor ve bunun kediler için de geçerli olduğunu varsayabiliriz” dedi.

Kedilerin yavruyken yaşadığı tecrübelerin kişiliklerini şekillendirdiğini belirten araştırmacı, şöyle devam etti: “Önceki çalışmamız, yavru kedilerin anne kedilerinden çok erken kesilmesinin, sonraki hayatta daha yüksek saldırganlıkla alakalı olduğunu buldu. Bu nedenle, kedinin yavruyken yaşadığı tecrübeler büyük olasılıkla sonraki kişiliğini etkiliyor.”

‘VAN KEDİLERİ SALDIRGANLIKTA EN YÜKSEK TÜR’

Helsinki Üniversitesi tarafından yapılan bu çalışmada Türkiye’de yaşayan Van kedisi cinsinin de incelendiğini gördüğümüzde çalışma kümesinin sözcüsü olarak bize Van kedisi ile ilgili ankette verilen karşılıklardan bahsetmesini istedik. Salla Mikkola, bu çalışmada, Van kedisinin insanlara karşı saldırganlıkta en yüksek ve başka kedilere karşı toplumsallıkta en düşük puanı aldığını ayrıyeten fizikî olarak epey etkin olduklarını gözlemlediklerini iletti.

‘VAN KEDİSİNE EMSAL BİR IRK YOK’

Van kedisinin davranışına benzeyen öteki bir kedi tipi olmadığına değinen Salla Mikkola, tüm ırkların birtakım özelliklerde birbirinden farklı olduğunu lakin daha sonraki çalışmalarda modellere yaş üzere öteki faktörleri de dahil edecekleri için bu evrede ırklar ortasında ikili karşılaştırmalar yapmadıklarını vurguladı.

‘VAN KEDİLERİ TISLAMA VE HIRLAMA DAVRANIŞLARI SERGİLİYOR’

Salla Mikkola, “Çalışma esnasında kedilerin sahibi tarafından tamamlanması için çevrimiçi anketi kullandık, bu nedenle davranış testi yapmadık. İnsanlara karşı saldırganlık örneğin yabancılara karşı tıslama/hırlama, tımar ederken yahut diğer formlarda ele alınırken beklenmedik bir formda kaşıma/ısırmayı içeriyordu. Kedilere karşı toplumsal olma özelliği, örneğin konuttaki başka kedilerle oynamayı ve onlarla uyumayı ve onlara tıslamamayı yahut hırlamamayı içeriyordu” açıklamasında bulundu.

Çalışmadaki Van kedilerinin sayısı 44 olmasına karşın birçoklarında bu sonucu elde ettiklerini söyleyen Salla Mikkola ve takımının genel kanısı, Van kedilerinin tıslama ve hırlama davranışlarını fazla sergiledikleri tarafında.

‘KEDİLERİN DAVRANIŞLARI HAKKINDA ÖĞRENECEK ÇOK ŞEY VAR’

Kedilerin davranışlarından öğrenecek çok fazla şey olduğunu söyleyen Salla Mikkola, çalışma kümelerinin, köpeklerin sıhhat ve davranışlarını da incelediklerini ve bu incelemenin devam ettiğini söyledi. Tıpkı kediler üzerindeki çalışma üzere Fin köpekleri ve sahipleri ile de emsal bir çalışma yaptıklarını söyleyen Mikkola, kedilerin kendisi için daha farklı olduğunu ve onların davranışları hakkında öğrenecek daha çok şey olduğunu belirtti. 

‘KEDİLERİN TEMEL KİŞİLİK ÖZELLİĞİ…’

Araştırmanın çıktısı olarak kedilerin temel kişilik özellikleri; dehşet, hareketlilik/oyunculuk, insanlara karşı saldırganlık, insanlara karşı girişkenlik, kedilere karşı girişkenlik, tuvalet kabıyla ilgili sıkıntılar ve çok derecede kendini temizleme halinde iki davranışsal özellik de tespit edildi. Salla Mikkola, son iki bulgunun, kişilik özelliklerinden daha fazla ‘davranış’, olduğunu lakin kedinin gerilimle başa çıkma yeteneği yahut bunu gösterme biçimi hakkında bilgi verebileceğini söz etti.

Türkiye’de yaşayan Van kedisi ile ilgili sonuçları kıymetlendiren Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Van Kedisi Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Abdullah Kaya ise çalışmanın Türkiye’deki Van kedileri hakkında yanlışsız bir tespit yapmadığı görüşünde.

‘ONLARIN BAHSETTİĞİ VAN KEDİSİ FARKLI’

Prof. Dr. Abdullah Kaya, araştırmada ‘Türk Van kedisi’ olarak isimlendirilen Finlandiya’daki kedi çeşidinin bizim Van kedisi olarak tanımladığımız çeşitten çok farklı olduğunu söyledi.

Prof. Dr. Kaya, çalışmanın Van kedisi ile ilgili olan tespitinin üzücü bir sonuç olmadığını, Van kedisi ile ilgili karar verebilmek için ise öncelikle en çok Van kedisinin bulunduğu merkez olan, Van Kedisi Araştırma Merkezi ile bağlantı kurmak gerektiğini söyledi.

‘VAN KEDİSİ SALDIRGAN BİR CİNS DEĞİL’

Van kedisi hakkında 20 yıldır araştırmalar yapan isimlerden biri olan Prof. Dr. Abdullah Kaya, Van kedisinin saldırgan bir cins olmadığını tabir etti. Prof. Dr. Kaya, “Van kedisi paklığı, titizliği, asaletiyle, eğitilebilir özellikleri ve sahibiyle kurduğu bağlantısı ile meşhurdur. Van kedisi çok zeki bir hayvandır ve sahibiyle kurduğu duygusal bağ çok güçlüdür, bu yüzden dünyada eşi gibisi olmadığını düşünüyorum. Van kedisinin saldırgan bir canlı olduğunu düşünmüyorum” dedi.

Prof. Dr. Kaya, hayvanların saldırganlık periyotlarının olabileceğini bilhassa bu tıp davranışların hamilelik ve kızgınlık periyotlarına nazaran değişebileceğini ve bunun pek olağan olabileceğini de kelamlarına ekledi. Prof. Dr. Kaya, bir hayvanı direkt saldırgan olarak tanımlamanın farklı bir algı oluşturduğunu, münasebetiyle Helsinki Üniversitesi’nin elde ettiği sonuçlardaki üzere Van kedisinde saldırgan bir davranış gözlemlemediklerini bilhassa vurguladı.

‘FARKLI BİR ÇEŞİDE VAN KEDİSİ DİYORLAR’

Finlandiya’daki Van kedisinin yepyeniliği ile ilgili tartışmalara da değinen Prof. Dr. Kaya, “Orijinal olmadığı kesin ve Van kedisi ile de ilgisi yok, sadece ismi var” diye konuştu. Van kedisinin Avrupa ve Türkiye’deki tariflerinin farklı olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Kaya, “Avrupa’nın tanımladığı Van kedisi ile Van’da tanımlanan orjinal Van kedisinin ortasında fark var. Van kedisi bembeyazdır, gözleri renkli olabilir, birbirinden farklı olabilir, kuyruğu uzun olabilir kısa olabilir fakat en kıymetlisi Van kedisi bembeyazdır. Ancak Avrupa’nın tanımladığı Van kedisi farklıdır. İki kulağı siyahtır, kuyruğu renklidir. Onlar farklı bir tipe, ‘Türk Van Kedisi’ diyor. Hasebiyle biz bunu da kabul etmiyoruz” açıklamasını yaptı.